Η εξωτερική προσευχή εκτελείται σε μείωση της εσωτερικής προσευχής και η εσωτερική προσευχή σε μείωση της εξωτερικής προσευχής. Δηλαδή όταν προσεύχομαι με τα χείλη μου, τότε πολλά λόγια δεν περνούν στην καρδιά μου και γίνομαι δίψυχος και υποκριτής. Ενώ λέγω κάτι με τα χείλη μου, άλλο αισθάνομαι μέσα μου. Τα χείλη λέγουν την αλήθεια, ενώ η διάθεση της καρδιάς δεν συμφωνεί με τα λόγια της προσευχής. Άν όμως προσεύχομαι εσωτερικώς, εγκαρδίως, τότε χωρίς να προσέχω την εκφώνηση των λόγων συγκεντρώνομαι στο περιεχόμενο τους, στη δύναμη τους και βαθμιαίως συνηθίζει η καρδιά μου στην αλήθεια. Έτσι εισέρχεται στην ίδια διάθεση του πνεύματος πού τα λόγια της προσευχής ήταν γραμμένα. Με αυτόν τον τρόπο συνηθίζω στο πνεύμα και στην αλήθεια συμφώνως με τους λόγους της αιωνίου αληθείας: «Αυτοί που λατρεύουν Αυτόν, πρέπει να τον λατρεύουν εν πνεύματι και άληθεία» (Ίωάν. δ' 24).

Όταν ο άνθρωπος προσεύχεται εξωτερικώς, τότε δεν μπορεί πάντοτε να παρακολουθεί όλες τις κινήσεις της Καρδιάς του, επειδή αναγκαστικώς είναι υποχρεωμένος να δίνει προσοχή στην προφορά των λέξεων και στον εξωτερικό τους τύπο. Έτσι οι προσευχόμενοι -οι περισσότεροι από τον κλήρο- πού διαβάζουν γρήγορα γίνονται εντελώς ψεύτικοι.
Με τα χείλη τους φαίνονται να προσεύχονται και στην εμφάνιση είναι ευσεβείς, αλλά η καρδιά τους κοιμάται και δεν γνωρίζει τί λέγουν τα χείλη τους. Αυτό συμβαίνει, επειδή βιάζονται και δεν προσέχουν στην καρδιά τους, τί λέγουν. Έμείς πρέπει να προσευχόμαστε γι' αυτούς, όπως αυτοί προσεύχονται για μας. Πρέπει να προσευχόμαστε, ώστε τα λόγια τους να μπορούν να περνούν στην καρδιά τους και να αναπνέουν θερμώς μέσα τους. Αυτοί προσεύχονται για μας με τους λόγους των αγίων Πατέρων κι εμείς πρέπει να προσευχόμαστε γι' αυτούς.

Αυτός πού λέγει τις προσευχές βιαστικά, χωρίς εγκάρδια κατανόηση και αίσθημα, νικάται από την οκνηρότητα του, την νυσταγμένη σάρκα του και δεν υπηρετεί το Θεό, αλλά τη δική του σάρκα, τον εγωισμό του. Υβρίζει το Θεό με την απροσεξία του και την αδιαφορία της καρδίας του, όταν προσεύχεται: «Ο Θεός είναι πνεύμα και αυτοί πού λατρεύουν το Θεό πρέπει να τον λατρεύουν εν πνεύματι και αληθεία» (Ιωάν. δ' 24). Γι' αυτό δεν πρέπει να προσεύχεσαι υποκριτικώς. Η νωθρότητα και η αδυναμία της σάρκας σου σε οδηγεί στον ύπνο από τον όποιο κατακτάσαι, εσύ ο ίδιος. Μη λυπάσαι τον εαυτό σου για το Θεό, απαρνήσου τον εαυτό σου, άφησε το δώρο σου στο Θεό να γίνει τέλειο. Δώσε στο Θεό την καρδιά σου.

ΜΗΝΙΑΙΟ ΟΡΘΟΔΟΞΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΠΡΟΦ.ΗΛΙΑ ΡΙΖΟΥΠΟΛΕΩΣ, ΤΕΥΧΟΣ 7